10 فیلم (واقعا) ترسناک یک دهه گذشته! - مجله ابوذریون

بنابراین شاهد ظهور پدیده ای جدید به نام بلاک باستر ترسناک بودیم که المان های سینمای وحشت را می گرفت و در بسته بندی هایی شیک و پاستوریزه و خنثی ارائه می کرد که نه ترسناک بودند و نه بازتاب دهنده روح زمانه. هر چه بودند هدفی جز پر کردن جیب سازندگان نداشتند و به این هدف هم رسیدند به گونه ای که گاهی فیلمی ترسناک در صدر جدول فروش هفتگی قرار می گرفت، کنار آثار علمی-خیالی یا ابرقهرمانانه.

فیم هایی مانند آن (it) و احضار (the conjuring) و اسلافش در این دسته قرار می گیرند. آثاری که برای ترساندن هیچ ترفندی جز غافلگیر کردن لحظه ای مخاطب در چنته ندارند و جای کمبودهای دیگر خود را با جلوه های ویژه پر می کنند. در پس این آثار محافظه کار آنچه که همیشه مغفول می ماند حضور تعلیق به جای غافلگیری و درگیر کردن مخاطب با بازگو کردن نکبت های جهانی ست که در آن زیسته و لمس کرده است.

این 10 فیلم ترسناک دهه گذشته نقطه مقابل چنین تفکری هستند. برخوردار از شخصیت هایی فکر شده که نه احمق هستند و نه خوشی زیر دلشان زده تا خود را گوشه تاریکی، در چنگال قاتل یا هیولایی مخوف بیندازند. آن قدر هم دیوانه نیستند تا دوای ناخوشی های دوران نوجوانی خود را در یک صفحه گردان مسخره با احضار روحی خبیث تسلا دهند.

بلکه شخصیت هایی هستند درگیر مسائلی جدی که خود این مسائل توان از پا درآوردن هر کسی را دارد چه رسد به آنکه کنترل زندگی خود را به موجود شروری بسپارند که جز مرگشان نمی خواهد.

به همین دلیل است که فیلم ترسناک امکان تبدیل شدن به پدیده ای همه گیر را ندارد؛ اگر نگرش انتقاد از وضع موجود را از آن بگیریم، چیزی برای عرضه کردن ندارد. فیلم ترسناکی که از زخمی عمیق از جامعه و روان آدمی نگوید بیش از خوراک یک بار مصرفی نیست که نه در ذهن می ماند و نه تأثیری می گذارد. چه رسد به آنکه عده ای تصمیم ساز بخواهند از ذات خود دور شود و طوری باشد که گروه های سنی بیشتری را جذب کند.

10. اتاق انتظار (green room)

• کارگردان: جرمی سالنیر
• محصول: 2015
• امتیاز در راتن تومیتوز: 90٪

عده ای نژاد پرست که به رنگ پوست و تبارشان می بالند پاتوقی راه انداخته اند تا در کنار دعوت از گروه های موسیقی هوی متال، درآمدی هم از راه خلاف داشته باشند. این پاتوق فرهنگی پوششی ست بر آنچه که می کنند. حال چند جوان از همه جا بی خبر و بخت برگشته برای اجرا به این مکان دور افتاده آمده اند.

Green room در ترجمه تحت الفظی به معنا اتاق سبز است اما در اینجا به اتاق انتظاری گفته می شود که اعضای گروه موسیقی قبل و بعد از اجرا در آن استراحت می کنند تا دستمزدشان را بگیرنند و روانه خانه شوند. همین اتاق مکانی ست که باعث می شود اعضا در زمان نامناسب در مکان نامناسب باشند و ناخواسته متوجه جنایت این فرقه تبهکار شوند. این آگاهی فقط یک راه برای اعضای فرقه باقی می گذارد: هیچ شاهدی نباید باقی بماند.

تقابل میان چند جوان ساده و افرادی تا بن دندان مسلح و فضاهای بسته و تاریک در کنار مرگ فجیع برخی از افراد، نوعی ترس کلاستروفوبیک در قاب های فیلم جاری کرده که آن را از یک فیلم جنایی فراتر می برد و جلوه ای اسلشر به آن می بخشد. تعلیق جاری در اثر به همراه ساخت شخصیت هایی با روحیه یا توانایی متفاوت، باعث شده تا فرایند گره افکنی و گره گشایی فیلم به درستی پیش رود.

مجموعه این تلاش ها اتاق انتظار را به فیلمی تبدیل کرده که در بار اول تماشا پر هیجان است و در مرتبه دوم به خاطر به چشم آمدن جزئیات، لذت بخش.

9. توماهاک استخوانی (bone tomahawk)

• کارگردان: کریگ زلر
• محصول: 2015
• امتیاز در راتن تومیتوز: 91٪

مهجورترین فیلم فهرست در ایران. احتمالا به خاطر اینکه کسی تصور نمی کند بتوان ژانر وسترن و ژانر وحشت را در هم ادغام کرد.

به تقلید از وسترن های کلاسیک، در این فیلم با کلانتری طرفیم که هم روان تاریکی دارد و هم وجودی روشن. همه در شهر تحت کنترل او به زندگی خود مشغولند تا اینکه یک شب همه چیز به هم می ریزد.

افراد قبیله ای آدم خوار از بومیان سرخ پوست (که نام فیلم از آن ها گرفته شده) آمریکا به شهر حمله می کنند و عده ای را با خود می برند. حال کابوی ها و هفت تیر کشان فیلم باید زودتر از آنکه هم ولایتی هایشان به نیش کشیده شوند، وحشی ها را پیدا کنند.

فیلم روایت وسترن خود را کنار نمی گذارد تا ترسناک شود بلکه هر دو ژانر را به موازات هم دنبال می کند. خبری از نیروهای ماوراءالطبیعه هم نیست تا جلوه های ویژه به کار آید و باعث تغییر لحن فیلم شود. فقط اینکه هیولاهای اثر عده ای سرخ پوست هستند که به جای شکار حیوانات از انسان ها تغذیه می کنند.

در چنین چارچوبی هدف فیلم ساز نمایش رفتار کلانتر و گروهش است که به سیم آخر زده اند تا به هر قیمتی حق غاصبان را کف دستشان بگذارند. برای رسیدن به این هدف، دوربین فیلم ساز قبیله را در لانگ شات قرار می دهد و در پرده پایانی تصویری دلهره آور از آن ها ترسیم می کند که کمی هم مایه های اسلشر دارد.

نمایش نحوه زندگی قبیله نفس را در سینه حبس می کند اما آنچه که فیلم را به اثری فراتر از یک فیلم ترسناک اسلشر می برد، شیوه بطئی تعریف داستان است.

8. دعوت (the invitation)

• کارگردان: کارین کوساما
• محصول: 2015
• امتیاز در راتن تومیتوز: 89٪

به آرامش رسیدن پس از یک مصیبت و هضم آنچه که گذشته، یکی از دست مایه های همیشگی ادبیات و سینما ست. چنین داستانی جان می دهد برای به هم ریختن همه چیز تا شخصیت پس از تحمل یک دوره سختی به ارزش های زندگی و امید به آینده برسد یا برای ادامه زندگی رستگار شود؛ رستگاری با عبور از حمام خون.

پدری بعد از مرگ فرزند و جدا شدن از همسرش به خانه او دعوت می شود. از همان ابتدا این دعوت عجیب به نظر می رسد. پس از چند اتفاق مشکوک، مرد سعی می کند همه چیز را زیر نظر بگیرد. حدسش درست در می آید و همسر سابق را بر خلاف ادعایش غمگین تر از گذشته می بیند. اما هیچ چیز سر جایش نیست و مرد در دام فرقه ای خرافه پرست افتاده که قصد قربانی کردنش را دارند.

ترس ابتدایی شخصیت اصلی برای هر انسانی قابل درک است؛ چرا که همه ما در جایی قرار گرفته ایم که خوب می دانیم نباید آنجا باشیم. موقعیت رفته رفته آنچنان پیچیده می شود که به نظر می رسد راه فراری وجود ندارد تا این دورهمی به ظاهر آرام به حمام خون تبدیل نشود. همه بر خلاف ظاهرشان عمل می کنند و هر حرفشان معنایی غیر می دهد.

در چنین فضایی تنش آهسته و پیوسته بالا می رود و در تار و پود فیلم جاری می شود تا اینکه یکی از وحشتناک ترین پایان بندی های ممکن رقم می خورد.

7. نفس نکش (don`t breathe)

• کارگردان: فده آلوارز
• محصول: 2016
• امتیاز در راتن تومیتوز: 89٪

نفس نکش بلافاصله پس از اکران به پدیده ای در سینمای جهان تبدیل شد تا زمزمه ها برای ساخت قسمت دومش قوت گیرد.

سه جوان بخت برگشته بعد از خبردار شدن از اینکه پیرمردی کور در حاشیه شهر ثروتی هنگفت از بیمه بابت مرگ فرزندش دریافت کرده، به قصد سرقت وارد خانه او می شوند اما دیر می فهمند که به کاهدان زده اند و پیرمرد گرچه کور است اما این معلولیت باعث رجحان اوست نه ضعفش.

دیترویت زمانی پایتخت صنعتی آمریکا بود و امروز با تغییر راستا نوع تجارت، بسیاری از مناطق حاشیه ای آن- که روزگاری به دلیل حضور انبوه کارخانه ها رونق داشت- به مخروبه تبدیل شده و نوع جدیدی از زندگی در این مناطق به وجود آمده است؛ نوعی از زندگی که از فقر و تنگدستی سرچشمه می گیرد.

این فضا دست مایه اصلی خلق درام قرار گرفته است. گرچه شکار و شکارچی در لایه های رویین متن با هم دست در گریبان هستند اما این پس زمینه مدام خود را به رخ می کشد و اهمیت از بین رفتن اخلاق و انسانیت گذشته در جای جای اثر جاری و ساری می شود.

داستان تقابل خیر و شر فیلم زمانی پیچیده می شود که جای قربانی و جلاد با حضور شخص چهارمی به هم می ریزد و مشخص می شود پیرمرد رازهایی مگو در سینه دارد. رازهایی که آن ها را در تاریک خانه وجود خود پنهان کرده و حضور سارقین ممکن است سبب بر ملا شدن آن ها شود. پس دلیل مقاومت او فقط حفظ اموالش نیست بلکه حفاظت از گذشته شومی ست که نتایجش در زیرزمین خانه حاضر است.

6. از پی می آید (it follows)

• کارگردان: دیوید رابرت میچل
• محصول: 2014
• امتیاز در راتن تومیتوز: 95٪

فیلم های ترسناک بسیاری با موضوع زندگی، ترس ها و هراس های دوران نوجوانی ساخته شده و هر کدام به طریقی به ترس های این دوران پرداخته اند. گرچه روابط علت و معلولی بسیاری از آن ها بر اساس حماقت شخصیت ها شکل می گیرد و پیرنگ سستی دارند اما در زیر لایه های پنهان این فیلم ها، مسأله سازندگان یا ورود به دوران بلوغ جنسی و محدودیت های شناخت جسم و تن بوده یا ترس از شروع مسؤلیت پذیری و شروع بزرگسالی.

تفاوت از پی می آید از آن جا ناشی می شود که شخصیت هایش هیچ نشانی از حماقت در خود ندارند و به هر دو دسته مورد اشاره تعلق دارد. فیلمساز توانسته ترس از شروع یک زندگی مسؤلانه و از بین رفتن معصومیت کودکی در وجود چند نوجوان را به بلوغ جنسی آن ها پیوند بزند. آگاهی از ترک زندگی بچگانه با تمام مواهبش نقطه عزیمت فیلم است و این آگاهی مانند حوردن میوه ممنوعه، سبب مرگ هر شخصیتی می شود که آن را درک کند.

اما فیلم برای این شرایط پیشنهادی هم دارد؛ پذیرفتن آن، دریافت دست یکدیگر و چسبیدن به حلقه دوستان برای تحمل مصایب زندگی. داستان ترس و اضطراب از پی می اید با نمایش متفاوت موجودی همراه است که جان هر فرد را می ستاند تا تأویل پذیری هر چه بیشتری در نگاه مخاطب ایجاد شود. پایان فیلم شروع وحشت های زندگی انسان گذر کرده از سال های معصومیت و خواب های خوش کودکی ست.

5. یک مکان آرام (a quiet place)

• کارگردان: جان کرازینسکی
• محصول: 2018
• امتیاز در راتن تومیتوز: 96٪

فیلمی درباره اهمیت سکوت در جهانی که پخش شدن طنین صدایت قطعا به قیمت جانت تمام خواهد شد. در جهانیی که همه چیز آن متوقف شده و زمان اهمیت خود را از دست داده، موجوداتی به جای آدمی بر زمین حکم می رانند که توان دیدن ندارند اما گوششان به کوچکترین صدایی حساس است. چنین جهانیی حتی خروپُف کردن در خواب را به عملی وحشت آور تبدیل می کند.

به این داستان یک دختر نوجوان، مادری در آستانه زایمان و چند لوکیشن خارج از شهر و ایزوله در فضای باز با مختصاتی آخرالزمانی اضافه کنید تا فیلم یک مکان آرام ساخته شود.

آنچه که در وهله اول فیلم را پیروز می کند توانایی سازندگان در باورپذیر کردن چنین جهانی ست. تماشاگر با تمام وجود اهمیت سکوت و خطرآفرین بودن هر صدایی را حس می کند تا کوچکترین آوایی لرزه به اندامش بیاندازد.

دلیل دیگر پیروزیت فیلم در شیمی مناسب میان اعضای خانواده است. جایگاه عاطفی مادر و مسؤلیت های پدر و رنج هایی که آن ها به خاطر امنیت فرزندانشان در این جهنم تباه شده متحمل می شوند، بار عاطفی فیلم را به دوش می کشد تا در پایان با رخ دادن هر تراژدی علاوه بر ایجاد ترس، نگران عاقبت این خانواده شویم.

4. بابادوک (the babadook)

• کارگردان: جنیفر کنت
• محصول: 2014
• امتیاز در راتن تومیتوز: 98٪

از دست دادن همسر و اجبار در ادامه زندگی به عنوان مادری مجرد از شخصیت اصلی فیلم زنی ساخته که نه تنها از آستانه فروپاشی گذشته بلکه این شرایط باعث شده تا کنترل بر رفتار خود را از دست بدهد. تنها حلقه اتصال او به این جهان و زندگی روزمره، فرزند کوچکی ست که از رفتارهای مادر بریده و سنگینی عدم حضور سایه پدر را بر دوش خود احساس می کند.

جهانی وهم آلود فیلم با الهام از جن گیر ویلیام فریدکین و موضوع روحی آزاد شده، با خواندن کتابی به ظاهر بچگانه به نام بابادوک شروع می شود و از آن پس بنیان نیم بند خانواده رفته رفته معنایش را از دست می دهد و مادر و فرزند به وجودی تهدید برانگیز برای هم تبدیل می شوند. از آن جا که مادر پسر خود را مقصر مرگ همسر می داند، ابعاد این کینه رعب آور می شود.

بابادوک سعی می کند در لابه لای سکانس های وحست آور خود، نگاهی روانکاوانه به زندگی زنی داشته باشد که زیر بار غم از دست دان همه چیزش له شده و توان ادامه دادن ندارد. این احساس عدم امنیت حلقه خود را بر گردن زن تنگ تر و تنگ تر می کند تا در پایان ترا ژدی رقم بخورد.

دلیل پیروزیت فیلم هم همین است: افزایش آهسته این تنش در جهانی فیلم و چیدن روابط علت و معلولی تا جهان خود بسنده اثر ساخته شود. خانه جن زده این فیلم یکی از ترسناک ترین مکان های سینما در ده سال گذشته است.

3. فانوس دریایی (the lighthouse)

• کارگردان: رابرت اگرز
• محصول: 2019
• امتیاز در راتن تومیتوز: 90٪

خیره شدن دوربین به جنون پنهان دو مرد، رها شده در میان برزخی بی پایان و جدال میان نرینگی و دیوانگی از یک سو وگناه و طلب بخشش از سویی دیگر فانوس دریایی را به فیلمی مهیب تبدیل کرده است.

دومین فیلم رابرت اگرز. پیروزیت فیلم اولش یعنی ساحره (the witch)، شانس حضور دو بازیگر سرشناس در فیلمش را تضمین کرد؛ رابرت پتینسون و ویلم دفو در نقش دو نگهبان یک فانوس دریایی در میانه جزیره ای وسط دریا.

فضای خفه و بسته فیلم در کنار تصویربرداری سیاه و سفید و فرمت 1:1/19 نقشی از احساس ترس از فضای بسته ایجاد می کند که در ترکیب با قاب بندی های قرینه و نورپردازی پر کنتراست، گرد مرگ بر قاب فیلم ساز می پاشد.

دکوپاژ، بازی بازیگران، رفتار موزون دوربین، همه و همه در خدمت دیوانه شدن آهسته و پیوسته دو شخصیت اصلی ست تا فضای مالیخولیایی اثر لحظه به لحظه مخاطب را گوشه خلوتش گیر بیندازد.

فیلم های زیادی با موضوع انسان های گرفتار در منطقه ای متروکه و به دور از اجتماع ساخته شده، اما هیچکدام طنین مهیب این فیلم را ندارند. تصویر درست ابعاد این تک افتادگی با ترسیم موبه موی جنون ناشی از مرور گذشته و حسرت خوردن بر کارهای نکرده شکل می گیرد.

بودن در جایی که روز و شبش فرقی ندارد و هیچ کس نیست، فقط روح را آهسته در انزوا نمی خورد، بلکه تمنای ارضا شدن ابتدایی ترین نیازهای بشری، جایی برای سلامت عقل باقی نمی گذارد تا در صورت رهایی فیزیکی، زندگی عادی گذشته امکان پذیر باشد.

2. موروثی (hereditary)

• کارگردان: آری آستر
• محصول: 2018
• امتیاز در راتن تومیتوز: 89٪

موروثی تکه ای از مرد حصیری (the wicker man) دارد، تکه ای از درخشش (the shining)، تکه ای از جن گیر (the exorcist) و تکه ای از بچه رزمری (rosemary`s baby) بدون آنکه به تقلید راه دهد. هر کدام از این منابع الهام به درستی راه خود را به فیلم پیدا کرده است.

فیلم درباره خانواده ای ست که توسط طلسم ارواح از هم پاشیده است. زنی مادرش را از دست می دهد و با خانواده اش به سوگواری مشغول است. اما به نظر می رسد این زن و دختر کوچکش روابطی با جهانی ارواح دارند و مادر تازه درگذشته نیز تاریخی شوم داشته که خاطراتش در اتاق زیر شیروانی پنهان است.

همه چیز زمانی به هم می ریزد که زن همراه با پسرش به مهمانی نوجوانانه ای می رود. حوادث از این به بعد به گونه ای دست به دست هم می دهد که فیلم را به یک جن گیر مدرن تبدیل می کند.

موروثی از زمان اکران بلافاصله مورد توجه منتقدان قرار گرفت و به پدیده ای هنری تبدیل شد. حتی عده ای از منتقدان، جشنواره ساندس را به دلیل عدم شرکت آن در بخش مسابقه مورد شماتت قرار دادند. اما آنچه که پس از اکران سراسری رخ داد، باعث شد آری آستر به عنوان یکی از استعدادهای درخشان سینمای وحشت در جهان معرفی شود.

خلاصه اگر قصد دارید هم بترسید و هم با کاراکتر زنی روبه رو شوید که در ابتدای فیلم شبیه به شخصیت های زن سینمای اینگمار برگمان است و در پایان زن خبیث شیطان صفتان آنری ژرژ کلوزو (les diaboliques) را یادآور می شود، تماشای فیلم را از دست ندهید.

1. ساحره (the witch)

• کارگردان: رابرت اگرز
• محصول: 2015
• امتیاز در راتن تومیتوز: 90٪

رابرت اگرز بدون شک مهم ترین استعداد ژانر وحشت در دهه گذشته است. او فقط با دو فیلم به جایگاهی رفیع در عرصه فیلم سازی رسیده و دیگر می توان مطمئن بود که با استعدادی ناب در هنر فیلم سازی روبه رو هستیم. استعدادی که با همین فیلم ظهور کرد تا قدم محکمی برای ادامه راستاش بردارد.

با توجه به سهل پسندی مخاطب امروز، اینکه فیلمی بتواند هم ترسناک باشد و هم در پرداختی لایه لایه، دغدغه های عمیق ناخودآگاه آدمی را بکاود تا تنه به تنه آثار ناب هنری بزند، بسیار کمیاب است.

درست است که از دیرباز فیلم های ترسناک در پرداخت شخصیت های روان نژند و همچنین در نشان دادن آینه وار معضلات جامعه پیشرو بوده اند اما نمی توان انبوه فیلم هایی را فراموش کرد که توانایی برقرار کردن موازنه ای میان ایجاد ترس و بازگو کردن دغدغه های جامعه را ندارند به طوری که چنین دستاوردی فقط به شاهکارهای سینمای وحشت محدود می شود.

رابرت اگرز علاوه بر تصویرگری کهن الگوهای یونگ در لابه لای اثر (کهن الگوی پدر مقتدر، کهن الگوی مادر و…) به خرافات و تعصبات بی جا حمله ور می شود و دوربینش را به سمت نتایج فاجعه بار چنین زندگی نکبت باری می گرداند.

فیلم روایتگر زندگی جدا افتاده خانواده ای در دل جنگلی تاریک است که به دلیل ارتداد خود از جامعه رانده شده اند. حال باید با روح سیاه جنگل روبه رو شوند. داستانی تاریخی با عناصری فولکلور و چنان سیاه و تاریک که راهی جز فاصله دریافت از پرده برای مخاطب دل نازک باقی نمی گذارد. کاویدن ناخودآگاه تاریک آدمی اگر درست برگزار شود، باید چنین دهشتناک باشد.