زیر و رو شدنِ گورهای تاریخی در شیراز! - مجله ابوذریون

به گزارش خبرنگاران، در واپسین روزهای سال 1400 که بسیاری از شهرها درگیر سفرهای نوروزی شده اند، در گورستان تاریخی شهر شیراز، کارگران مشغول طرح هم سطح سازی قبور هستند. بعضی کنشگران و دوست داران میراث فرهنگی به عنوان شاهدان عینی تصاویری را از شکل کار کارگران منتشر نموده و گفته اند کارگرانی که سنگ قبرها را از دل خاک بیرون می آوردند درباره هویت تاریخی این قبرستان اصلا توجیه نشده اند، برای همین بعضی سنگ قبرها شکسته، مخدوش و یا جابه جا شده اند.

امیرحسن محمدیان، مدرس دانشگاه، به عنوان بازسازی گر مجموعه دارالسلام اما در شرحاتی که در فضای مجازی به نقل از او منتشر شده، با اشاره به این که کارفرمای این پروژه، سازمان آرامستان و شهرداری شیراز است، گفته: برای بهسازی آرامستان دارالسلام، طرح تسطیح قبور درحال اجرا است. تسطیح به این معنا نیست که ما قبرها را جابه جا نموده و آن ها را در یک سطح مشترک قرار داده و ترازبندی کنیم، بلکه در تسطیح، هر قبر دقیقا سرجای خود به جای مانده و کُد مخصوص روی آن درج شده است. اگر بخواهم روشن تر بیان کنم باید بگویم هر قبر در همان نقطه ای که واقع شده است، پاک سازی می گردد، به این معنا که تمام خاک هایی که در طول زمان روی آن نشسته است، برداشته می گردد تا قبر کاملا از زیرخاک بیرون آید و در مرحله بعد با استفاده از ملات ساروج، اطراف و زیر قبر کاملا پوشیده و مسطح می گردد، به نحوی که قبر در سطح صافی قرار گیرد و ضمن زیباتر و مرتب شدن شکل آرامستان، رفت و آمد مردم از بین قبور راحت تر و تا حدی از پا گذاشتن روی قبرها جلوگیری گردد. (به خاطر دیده شدن قبرها و از زیر خاک بیرون آمدن آن ها)

نکته مهم بازسازی قبرها به وسیله ملات ساروج است که این نوع ملات استحکام بسیار بالایی دارد و بعلاوه به خاطر طبیعی بودن به سنگ ها آسیب نمی زند و با توجه به جلوگیری از نفوذ آب به زیر قبرها، مانع از آسیب بیشتر این آثار ارزشمند می گردد.

دارالسلام شیراز یکی از گورستان های کهن ایران است که بنا بر بعضی روایت ها قدمت آن به بیش از 1200 سال می رسد. گفته شده که وسعت این قبرستان در حدود 10 هکتار بوده و حدود 10 هزار سنگ قبر در آن وجود داشته و تا سال 1357 در آن مرده دفن می شده است. بعضی عالمان، ادیبان و اندیشمندان شیراز در این قبرستان دفن شده اند. بعلاوه قبرهایی از دوره اسلامی در این گورستان شناسایی شده است.

با وجود این، شرایط نگهداریِ این قبرستان در سال های اخیر بسیار بحث برانگیز بوده است. بسیاری از مقبره های آن در چند سال گذشته شکسته و تخریب شده اند. کتیبه سقاخانه گورستان مربوط به سال 1284 هجری قمری نیز در سال 1398 غیب شد. تخریب این گورستان تاریخی تا امروز به شیوه های مختلف ادامه داشته است. چند سال پیش نیز در جریان هم سطح سازی بخشی از این گورستان، منظر تاریخی آن مخدوش شد. اکنون تصاویر تازه ای از این قبرستان منتشر شده که نشان می دهد هم سطح سازی در بخش دیگری از این قبرستان، به شیوه ای که واکنش برانگیز شده، ادامه دارد.

مسعود منیعاتی ـ رییس انجمن دوست داران میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس ـ در این باره به خبرنگاران می گوید: ما به وسیله دیده بانان میراث فرهنگی، تصاویری را دریافت کردیم که نشان می داد تعدادی از کارگران در دارالسلام شیراز مشغول درآوردن سنگ قبرهای قدیمی و تاریخی هستند. در واقع قرار است هم سطح سازی انجام گردد که سبب نگرانی دوست داران میراث فرهنگی شد. ما معتقدیم دارالسلام یکی از گورستان های مهم تاریخی ایران است که در لیست آثار ملی ثبت شده، در نتیجه دستکاری در محوطه و حتی منظر تاریخی آن اشتباه بزرگی است.

او اضافه نمود: چند سال است که درباره سامان دهی گورستان تاریخی دارالسلام حرف زده می گردد، درباره ضرورت حفاظت و تثبیت منظر تاریخی آن و ایجاد مسیرهای دسترسی برای مراجعه نمایندگان، ولی متاسفانه نه تنها نتیجه ای گرفته نشده که دست به هم سطح سازی زده اند. این تجربه را قبلا در همین گورستان داشتیم، چند سال پیش با تغییر سنگ قبرهای یک ردیف از بخش شمالی گورستان، منظر تاریخی آن را کامل عوض کردند.

رییس انجمن دوست داران میراث فرهنگی استان فارس ادامه داد: وقتی تصاویر و اطلاعات نو از هم سطح سازی بخش نوی در دارالسلام دریافت کردیم با سرپرست میراث فرهنگی استان فارس تماس گرفتم که گفتند اصلا در جریان نیست و با شهرداری تماس می گیرد و پیگیری می نماید که در نهایت اطلاع دادند کار کارگران را فعلا متوقف نموده اند تا معین گردد این هم سطح سازی مطابق با طرح مورد تایید میراث فرهنگی انجام می شد یا خیر.

او با اشاره به بسته بودن قبرستان دارالسلام در روز شنبه 28 اسفندماه 1400، درباره متوقف کردن کار کارگران، گفت: فعلا کسی را ندیده اند که مشغول کار باشد.

منیعاتی اضافه نمود: ضروری است این موضوع آنالیز گردد که طرح بازسازیی وجود داشته یا نداشته است، چون به تجربه وقتی حوض سنگی مقابل مسجد مشیر را می ساختند و اعتراض ها برانگیخته شد، میراث فرهنگی ابتدا گفت ساخت حوض طرح بازسازیی میراث فرهنگی را ندارد، ولی در کمتر از دو هفته اطلاع دادند که چنین طرحی وجود داشته است و آن ها خبر نداشتند. از بس که مدیران و مسؤولان میراث فرهنگی در این چندماه مدام تغییر نموده اند.

او با اشاره به این که مالکیت قبرستان دارالسلام با اوقاف است و مدیریت آن با شهرداری و نظارت بر آن با میراث فرهنگی، درباره حضور کارشناس و ناظر و یگان حفاظت میراث فرهنگی در جریان خروج سنگ قبرها از این گورستان تاریخی، اظهار کرد: براساس اظهارات شاهدان عینی، ناظر میراث فرهنگی در محل دیده نشده است و ظاهرا ناظری از میراث فرهنگی نبوده است. روز آدینه که تصاویر این قبرستان منتشر شد و ما پیگیر شدیم تازه یگان حفاظت را اعزام کردند. مسلما وقتی اثری ثبت شده ناظر میراث فرهنگی باید حضور داشته باشد و همه اقدامات با نظر و نظارت آن ها صورت گیرد.

این دوست دار میراث فرهنگی بیان نمود: گورستان های تاریخی از چند نظر اهمیت دارند، به واسطه مدفون شدن پدران و مادران و اجداد بزرگ، بسیاری افراد خاطره جمعی و اجتماعی از فضای این گورستان دارند که در فکر تثبیت شده و تغییر آن بدون اطلاع، نوعی تخریب به شمار میرود. از طرفی، دارالسلام مزار بسیاری از فرهیختگان و شخصیت هایی است که شیراز را ساخته و آباد و حفظ نموده اند. این گورستان بخشی دارد که ائمه آدینه شیراز از دوران زندیه در آن مدفون شده اند. باید با آن به عنوان داشته ای ارزشمند برخورد کرد.

منیعاتی در ادامه درباره حذف سنگ قبرهایی با تزئینات کمتر، شرح داد: دیده ایم که در جریان این هم سطح سازی، سنگ قبرهایی را که تزئیات کمتری دارند کنار می گذارند و به آن هایی که تزئینات و نقوش فاخرتر دارند بها می دهند. این کار اشتباه بزرگی است. از کجا می دانند آن که سنگ قبرش تزئینات کمتر داشته، چه کسی بوده و چه خدمتی به این سرزمین نموده است. حذف این سنگ قبرها و حفظ آن هایی که نقوش و تزئینات بیشتر دارند، دور از انصاف است. برای همین تاکید می کنیم که این گورستان با همه جزئیاتش باید حفظ گردد.

رییس انجمن دوست داران میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس گفت: حتی تغییر چهره گورستان تاریخی دارالسلام بدون نظر تخصصی کارشناسان بازسازی و احیا اشتباه است. باید از آن ها دعوت نمایند و راهکار درست در مواجهه با این فضای تاریخی را بپرسند. جالب است ما چند سال پیش برای آرامستان دارالسلام یک همایش برگزار کردیم که صحبت های زیادی درباره بازسازی و حفاظت از آن شد، اما حالا نه از مسؤولان شهری که آن زمان در همایش حضور داشتند خبری هست و نه از نظر آن استادان و کارشناسان استفاده شد.